Loài người đại diện cho giống loài có vỏ não mới phát triển hơn cả. Nếu đem vỏ não mới của loài người trải phẳng ra, ta sẽ được một thứ rộng như một tấm khăn trải bàn và độ dày cũng là của một tấm khăn trải bàn. Con người, cũng như các loài động vật có vú khác, học tập thông qua "bắt chước". Có thể là bắt chước người khác, bắt chước loài khác, cũng có thể bắt chước thiên nhiên. Loài người trồng trọt và chăn nuôi, trên một cơ sở nào đó, cũng là một dạng bắt chước. Nhưng con người không bắt chước đơn thuần, trên cơ sở bắt chước, con người một mực truy cầu bản chất của thế giới, từ Thần luận cổ đại cho đến Khoa học hiện đại. Từ những "bản chất" đã biết - có đơn giản có phức tạp, có nông cạn có sâu sắc - con người tiến hành sáng tạo và từ đó, thay đổi thế giới.
Bắt chước là khởi nguyên của sáng tạo. Bạn không thể sáng tạo nếu không bắt chước, dù ít dù nhiều, bạn cần phải dựa vào một cái gì đó. Áp dụng suy nghĩ này vào việc học ngôn ngữ, ta có phương pháp Bắt chước. Ta cũng rất rõ ràng, trẻ nhỏ học ngôn ngữ hoàn toàn qua bắt chước. Chúng không hề biết nghĩa một từ nào, nghĩa của từ và ngữ pháp được chúng khái quát và nắm bắt thông qua hoàn cảnh phát sinh, ngữ cảnh câu nói, mục đích sử dụng... lặp đi lặp lại nhiều lần trong nhiều trường hợp khác nhau. Sử dụng phương pháp học như trẻ nhỏ vào dạy - học ngoại ngữ đã không còn mới (Phương pháp học phản xạ), nhưng câu chuyện trở nên khó khăn hơn khi ta quyết định tự học một mình. Do đó, một biện pháp trung dung, có lẽ chưa chắc đã không hay.
Học thuộc thì có lúc sẽ quên. Đừng đặt nặng vào việc mình có thuộc nghĩa từng từ một, thuộc từng ngữ pháp hay không. Lời khuyên của tôi là cố quên nghĩa của chúng đi. Hãy cảm nhận chúng. Sau đây là cách mà tôi dùng để "cảm nhận" ngôn ngữ.
1. Không học từng từ vựng riêng rẽ
Tôi không khuyến khích bạn học nghĩa từng từ một, kiểu như "delight" là "làm vui sướng" để rồi sau đó không biết dùng "delight" ở đâu, trong hoàn cảnh nào. Bạn nên học cả câu, hay ít nhất là cả một cụm từ. Đôi khi tôi học cả một đoạn văn, để giúp "cảm nhận" trở nên sâu sắc hơn.
Ta thử một câu "Susan was delighted". Ta không có cảm xúc gì với "delight", chỉ đơn thuần hiểu "Susan được làm cho vui sướng".
Nhưng nếu ta đọc cả đoạn
"Susan knew that her language arts teacher encouraged the students to become better writers by keeping a journal of stories. Mr. Christiansen would assign topics every night, but once in a while there would be a free choice writing and the students could write about any topic of their choice. When Mr. Christiansen announced that Wednesday’s topic would be free choice, Susan was delighted. She knew just what to write about. She wanted to write about unicorns."
Bạn có cảm nhận được niềm vui của Susan không? Thậm chí có khi bạn "hiểu" nghĩa của delight trước khi kịp tra từ điển. Đừng học từ vựng riêng rẽ. Bạn sẽ đánh mất cảm xúc mà chúng đồng thời mang đến cùng với ý nghĩa. Cũng giống như "tử vong", "chết" và "ngủm củ tỏi" có gì khác nhau vậy. Hãy bắt chước cách mà người bản xứ dùng từ.
2. Đọc sâu vào
Người ta thường học từ mới trong một đoạn văn như sau:
Bước một: Đọc lướt cả đoạn và không hiểu gì cả hoặc hiểu sơ sơ (bước này thậm chí đôi khi bị bỏ qua)
Bước hai: vừa đọc vừa tra từ điển, hiểu nghĩa thì đọc tiếp
Bước ba: thường không có bước ba
Vậy đó, thông thường người ta chỉ cần "hiểu nghĩa" là đủ. Người ta không quan tâm cách mà một câu kết cấu, cách các từ vựng liên kết với nhau và cách ngữ pháp liên kết từ vựng, về thời gian của câu chuyện, cách hành văn và diễn ý... Tất cả những thứ làm - nên - ngôn - ngữ đều bị bỏ qua. Và rồi bạn than thở rằng bạn không thể diễn đạt và sử dụng từ vựng như người bản xứ. Vì bạn đã chẳng quan tâm họ nói gì, bạn chỉ quan tâm chúng có ý nghĩa gì trong ngôn ngữ của bạn thôi. Và như thế, bạn đã bỏ qua "Style" - điều quan trọng tạo nên cảm xúc của một ngôn ngữ.
Thay vì vậy, bạn hãy thử làm theo tôi. Tìm một quyển sách trong đống sách vất xó ở nhà, bắt đầu từ bài đọc đầu tiên, hãy:
1) Đọc từ đầu đến cuối, mặc kệ hiểu hay không. Bạn cần ấn tượng về vấn đề được viết
2) Có thể dùng từ điển, tra từng từ không hiểu. Hiểu rành mạch ý nghĩa cả bài viết.
3) Đọc lại lần nữa, lần này chú ý đến ngữ pháp. Vì sao ở chỗ này lại dùng ngữ pháp như vậy? Dùng ngữ pháp khác được không? Vì sao lại chia thì này? Vì sao động từ lại chia dạng này? Từ loại của từ vựng này là gì, vì sao đứng ở đây?
4) Đọc đi đọc lại trong nhiều ngày tiếp theo, đến khi nào mà bạn không cần nhìn sách, vẫn có thể thuật lại nội dung của bài đọc theo cách của riêng bạn.
Lúc đó kết quả sẽ như thế này: bạn không hề cố ý học từ vựng, nhưng khi bạn cố gắng thuật lại nội dung câu chuyện, vô thức bạn sẽ dùng những ngữ pháp, từ vựng, cách liên kết từ vựng... trong đoạn văn bạn đã đọc hàng trăm lần kia. Hãy bắt chước cách người bản xứ đặt câu, diễn ý.
Người xưa nhìn vấn đề sâu sắc, chính là vì họ có quá ít sách, nên họ học rất kỹ từng quyển một. Còn người trẻ chúng ta đọc vạn quyển sách, tầm nhìn thì rộng, nhưng bề sâu thì chẳng được bao nhiêu.
3. Nghe kỹ vào
Nếu bạn đang áp dụng kỹ thuật "nghe tràn tai" - nghe mọi lúc mọi nơi, bất chấp nghe gì, bất chấp hiểu hay không mà vẫn không thấy hiệu quả, thì rất có khả năng bạn gặp một vấn đề thường thấy ở người học ngoại ngữ: phát âm sai. Bạn phát âm sai quá nhiều, đặc biệt là ở những từ thông thường, khiến cho ngay cả việc hiểu những câu đơn giản cũng trở thành khó khăn.
Phương pháp "Nghe ngược" sẽ giúp bạn giải quyết vấn đề này.
1) Lấy script bài nghe ra. Xem nó như bài đọc, và sử dụng phương pháp như ở phần 2
2) Đảm bảo ít nhất bạn đã nhớ nội dung cơ bản của bài đọc.
3) Bắt đầu nghe mà không nhìn script. Sao? bạn đã đọc rồi mà vẫn có chỗ không nghe ra họ nói gì? Vậy tức là bạn đang phát âm sai ở chỗ đó đấy. Hay tra từ điển để xác nhận và tập phát âm theo bài nghe.
4) Vừa nghe vừa đọc to theo script. Cứ nghe và đọc cho đến khi nào bạn thấy bạn phát âm, ngữ điệu, nhấn giọng phù hợp với bài nghe thì bạn đã xong với bài nghe đó.
Kết quả nhận được là bạn đã chỉnh lại những lỗi phát âm cơ bản, luyện được ngữ điệu, cách ngắt nhịp, nhả hơi, nhấn giọng. Nói chung bạn cứ tưởng tượng mình đang mở nhạc và hát theo ca sĩ. Vâng, mọi thứ diễn ra đúng y như vậy đấy. Bạn tôi nhiều người khi hát phát âm rất hay, nhưng đến khi nói thì lại dở tệ, là vì họ không bao giờ "cùng nói" với người bản xứ. Hãy bắt chước người bản xứ phát âm.
4. Viết nhiều vào
Tôi không phải đang xúi bạn tự ngồi sáng tác đâu. Việc đó đối với người ít ý tưởng và không có thời gian là cực hình phải không? Vậy những người còn lại, ý tưởng của họ ở đâu ra? Hãy bắt chước người bản xứ viết văn.
1) Lấy bài đọc hay tốt nhất là loại bài văn, essay mẫu mà bạn muốn viết ra. Xem chúng như bài đọc mà phân tích.
2) Viết đi viết lại chúng cho đến khi cách hành văn, dùng từ, diễn ý, sử dụng ngữ pháp đó đều bị bạn nắm giữ
3) Tốt nhất bạn nên có một quyển sổ, ghi lại những câu, cú hay, lối diễn đạt mà bạn yêu thích để sau này có thể sử dụng.
4) Khi viết bạn cũng nên thử suy nghĩ những ý tưởng trong bài. Họ viết là diễn dịch hay quy nạp, phản vấn hay là ủng hộ, so sánh hay là phân tích, vì sao dùng ý tưởng này, mình có ý tưởng gì hay hơn không, nếu là mình thì mình sẽ viết như thế nào... Thậm chí bạn cũng có thể tự viết một bài để thể hiện suy nghĩ của mình.
Rồi, kết quả là khi gặp một đề mới, các đề cũ bạn đã viết đi viết lại sẽ hiện ngay lên, những câu cú bạn thích cũng sẽ sắp hàng cho bạn lựa chọn, những ý tưởng cũng sẽ thi nhau mà đến, mà bạn thì không cần phải cất công cố gắng nhồi sọ mớ chữ nghĩa đó vào đầu.
5. Bạn biết gì không? Học là không riêng biệt
Những kĩ năng trên là không thể tách rời, và cũng không nên bị tách rời. Khi bạn học kĩ năng này, những kĩ năng khác cũng sẽ được tăng lên. Khi bạn đọc đi đọc lại, bạn sẽ có câu cú để viết. Khi bạn nghe và phát âm theo, bạn sẽ nhớ cách để nói. Khi bạn thuật lại nội dung đã học, nếu dùng miệng, đó là nói; nếu dùng văn, đó là viết. Khi bạn viết đi viết lại một bài essay, nó lại cung cấp ngữ pháp và từ vựng để bạn đọc tốt hơn.
Con người không cảm nhận ngôn ngữ qua từ vựng và ngữ pháp, hay dấu chấm câu một cách đơn thuần, mà là tổng hợp của chúng cùng với cách diễn đạt, văn phong, giai điệu, tu từ... Khi bạn cảm nhận được ngôn ngữ, bạn mới chính thức thấy nó đẹp như thế nào.
Hãy học ít mà được nhiều. Đừng cố gắng làm thật nhiều, thật nhiều bài tập; nắm thật chắc những gì đã học mới là quan trọng nhất. Work smarter not harder.
@ Dành tặng em. Xin lỗi vì mãi đến giờ mới hoàn thành lời hứa được.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét